БАСТЫ БЕТ — Достық үйі тарихы
Семей қаласының Достық үйі 1992 жылы ұлтаралық келісімді нығайту және Қазақстанда тұратын түрлі этникалық топтар арасында достық пен өзара түсіністік идеяларын ілгерілету мақсатында құрылған.
Семейдегі Достық үйі Қазақстанның түрлі этностарының мәдени әртүрлілігін, салт-дәстүрлерін сақтауға және дамытуға бағытталған іс-шаралар өткізілетін маңызды мәдени және қоғамдық орталыққа айналды. Бұл орын әр түрлі этникалық топтар арасындағы диалог форумы ретінде қызмет етті, онда барлығы өздерінің мәдени жетістіктерімен бөлісіп, тәжірибе алмасады.
Семей қаласы әкімдігінің 2011 жылғы 8 сәуірдегі № 244 қаулысымен «Семей қаласының мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің» ММ «Қалалық Достық үйі» КМҚК ашылды. Қалалық Достық үйінде сол кезден бастап қазіргі уақытқа дейін «Халықаралық Қазақ тілі» қоғамы» қоғамдық бірлестігінің филиалы (1991 ж.), «Абай облысының Татар қоғамдық орталығы» (1992 ж.), «Возрождение» немістердің Шығыс Қазақстан облыстық қоғамдық бірлестігі (1997 ж.), «Лад» республикалық славян қозғалысының филиалы (1997 ж.), «Бокер» еврей мәдени орталығы» (1999 ж.), «Qazag tili» Семей қалалық қоғамдық бірлестігі» (2001 ж.), «Ахау Семей» қазақ ұлттық құндылықтарын қолдау орталығы» (1997 ж.), «Айша Бибі» қазақ мәдени орталығы (2002 ж.), «Семей орыс әлеуметтік – мәдени орталығы» (2002), «Сурп Эчлмадзин» армян мәдени орталығы (2004), «Сібір казак қауымдастығы» (2006)., «Казачий стан» казак мәдениі орталығы» (2007ж.), «Казактардың Этно-мәдени орталығы» (2014 ж.), «Достық құшағы» ұлттық мәдени орталығы» (2007 ж.), «Буюк келажак» Семей өзбек әлеуметтік-мәдени орталығы» (2012 ж.), «Татарлық этномәдениеттік балалар-жастық ұйым «Мирас» жастарлық қоғамдық бірлестігі» (2013 ж.), «Хак» Прииртыштық татарлардың және бащқұрттардың одағы» Ассоциация нысанындағы заңды тұлғалар бірлестігі (2013 ж.), «Вайнах» шешен-ингушының мәдени орталығы» (2013 ж.), «Қазақ әлеуметтік-мәдени орталығы» (2014 ж.), «Форпост» этно-мәдени Казак қоғамы» (2017 ж.), «Иртышская вольница» Орталық Казак мәдениеті» (2018 ж.), «Мрія» Семей қаласының украин мәдени орталығы» (2019 ж.), «Вайнах» шешендер мен ингуштардың этномәдени бірлестігі» 2022 ж.), «Туран» Әзірбайжандар конгресі» қоғамдық бірлестігінің филиалы (2022 ж.)
Абай облысының құрылуымен қатар облыс әкімдігінің 2023 жылғы «15» наурыздағы №54 қаулысы негізінде «Семей қаласының мәдениет және тілді дамыту бөлімінің» ММ «Қалалық Достық үйі» КМҚК «Абай облысының қоғамдық даму басқармасының» ММ «Қоғамдық келісім орталығы-облыстық Достық үйіне» КМҚК атауын өзгерту жолымен қайта құрылды.
Бұдан әрі облыс әкімдігінің 2023 жылғы «13» қазандағы № 181 Қаулысы негізінде жоғарыда аталған кәсіпорын «Абай облысының қоғамдық даму басқармасы» ММ «Қоғамдық келісім орталығы — облыстық Достық үйі» КММ болып қайта өзгертілді.
Абай облысы әкімдігінің 2024 жылғы «19» ақпандағы №41 қаулысының негізінде «Абай облысының қоғамдық даму басқармасы» ММ «Қоғамдық келісім орталығы — облыстық Достық үйі» КММ «Абай облысының ішкі саясат басқармасы» ММ «Қоғамдық келісім орталығы — облыстық Достық үйі» КММ болып өзгерту жолымен қайта аталды.
2022 жылы облыстық Достық үйінде 51 этномәдени бірлестік жұмыс істеді, оның ішінде 28 тіркелген және 23 тіркелмеген.
01.01.2025 жылы 46 этномәдени бірлестік жұмыс істейді, оның ішінде 27 тіркелген және 19 тіркелмеген. «Достық құшағы» ұлттық мәдени орталығы 2024 жылдың наурыз айынан бастап қызметін тоқтатты.
Абай облысының «Қоғамдық келісім» жанында ҚХА қоғамдық институттары жұмыс істейді: 78 Аналар кеңесі, 105 Ақсақалдар кеңесі, Ғылыми-сараптамалық топ, «Жомарт жан» орталығы, этномедиация кеңесі, журналистер клубы, жас ғалымдар клубы, шығармашылық ұжымдар қауымдастығы.
2023 жылы Абай облысында «Ассамблея жастары» Республикалық қоғамдық бірлестігінің филиалы тіркелді.
2024 жылы үш жоғары оқу орнының: Әлихан Бөкейхан университеті, «Семей медициналық университеті» КЕАҚ, «Семей қаласының Шәкәрім атындағы университеті» КеАҚ және бес колледждің: «М. О. Әуезов атындағы педагогикалық колледжі» КМҚК, «IT және жаңа технологиялар жоғары колледжі», «Рымбек Байсейітов атындағы Семей қаржы-экономикалық колледжі» КМҚК, «Авиценна» жоғары медициналық колледжі білім беру мекемесі, «Бизнес және сервис жоғары колледжі» КМҚК өкілдерімен студенттік Ассамблея құрылды.
Қазақстан халқы Ассамблеясының «Мәміле» – ситуативтік қазақ тілі жобасы аясында «Қоғамдық келісім орталығы — облыстық Достық үйі» КММ базасында қазақ тілін оқыту бойынша тегін курстар ұйымдастырылды, «Ел тірегі – тіл» онлайн байқауы өткізілді, оған 12 студент пен оқушылар қатысты.
«Qazag tili» Семей қалалық қоғамдық бірлестігі «Тілге құрмет – елге құрмет» ұзақ мерзімді жобасын іске асыруда. Мемлекеттік тілді оқыту қаланың 7 кәсіпорнында: «ДЭУ БАС» зауыты, «СемАЗ» зауыты, «Қазақ Астық» ЖШС, «№ 43 ЖОББМ» КММ базасында, «Азия» Фирмасы, Арена, «№ 3 арнайы әлеуметтік қызмет көрсету және белсенді ұзақ өмір сүру орталығы» КММ базасында жүргізіледі.
«Мәдениетті ана — мәдениетті ұлт» республикалық жобасы аясында Ақсуат ауданы базасында Ақсуат, Көкпекті және Жарма аудандарының Аналар кеңестерінің мүшелерінің қатысуымен «Ұлт болашағы — аналардың қолында» атты өңірлік семинар өтті.
Аналар кеңесі әлеуметтік серіктестермен бірлесіп, ҚХА Аналар кеңесінің «Салауатты сана» жобасы шеңберінде қоғамның 5 әлеуметтік кеселдің (нашақорлық, құмар ойындар, отбасындағы зорлық-зомбылық, қоғамдағы зорлық-зомбылық, вандализм, ысырапшылдық) алдын алу және онымен күресу бойынша жүйелі жұмыс ұйымдастырды.
Абай облысының Ақсақалдар кеңесі «Мектепке жол» қайырымдылық акциясына белсенді қатысты.
«Ассамблея жастары» РҚБ филиалы қоғамдық институттардың өкілдерімен бірлесіп «Халық бірлігі — ұлы күш» диалог алаңын, Алғыс айту күніне арналған қайырымдылық акциясын өткізді.
Облыста ҚХА Ғылыми-сараптамалық тобы «Тарихтың «ақтаңдақтары», қоғамның теріс тұстары және өркендеудің жаңа нүктелері» атты диалог алаңын өткізді. «Қоғамдық келісім мен жалпыұлттық бірліктің қазақстандық моделі» тақырыбымен өткен республикалық лекториясында спикер ретінде қатысты.
2024 жылғы 15 мамырда Абай облысының «Қоғамдық келісім» базасында этносаралық шиеленістің алдын алу жөніндегі шаралар кешенін іске асыру үшін этномедиация орталығы ашылды.
«Қоғамдық келісім» базасында этномедиация институтын, қазақстандық патриотизмді дамыту мен ынтымақтастықтың саяси мәдениетін қалыптастыру мәселелері бойынша ақпараттық-түсіндіру жұмыстары — лекторий жобасы іске асырылуда.
ДОСТЫҚ ҮЙІНІҢ БАСШЫЛАРЫ
1. Балгозина Шолпан Орымбайқызы — 2011 жылдан 2014 жылға дейін «Қалалық Достық үйі» КМҚК директоры.
2. Тілеубаев Амангазы Исабекұлы — 2014 жылдан 2017 жылға дейін «Қалалық Достық үйі» КМҚК директоры.
3. Көпбаев Берік Көпбайұлы — 2017 жылдан 2019 жылға дейін «Қалалық Достық үйі» КМҚК директоры.
4. Шарова Надежда Васильевна – 2019 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін «Абай облысының ішкі саясат басқармасы» ММ «Қоғамдық келісім орталығы-облыстық Достық үйі» КММ директоры.
СЕМЕЙ қаласының ҚХА-НЫҢ АЛҒАШҚЫ МҮШЕЛЕРІ
Ахмеров Габдулгазиз Гайнутдинович
Габдулгазиз Гайнутдинович Ахмеров 1925 жылы 11 шілдеде Семей қаласында жұмысшы отбасында дүниеге келген. Еңбек жолын 1942 жылы «Пимокат» артелінің жұмысшы — шорникінен бастаған. Сол жылдың желтоқсанында ол өз еркімен Ұлы Отан соғысының майданына шақырылды. Неміс-фашистік басқыншылармен шайқастарға белсенді қатысты. Венгрия, Австрия, Чехословакия аумақтарын фашистерден босату кезінде Суворов дивизиясының 114 гвардиялық әуе-десанттық Вена Қызыл Ту Орденінің құрамында соғысқан. Кеңес Армиясы қатарынан демобилизациядан кейін Г. Ахмеров ІІМ органдарында қызмет етті, облыстық партия комитетінің аппаратында жұмыс істеді, Киров аудандық атқару комитетінің төрағасы болып сайланды. Зейнеткерлікке шыққаннан кейін ол үлкен қоғамдық жұмыстар жүргізді. 1990 жылы Татар қоғамдық бірлестігін ұйымдастырды.
Қазақстан халқы Кіші Ассамблеясының мүшесі болып сайланды. Жауынгерлік және еңбек сіңірген еңбегі үшін Габдулгазиз Гайнутдинович Отан соғысы және «Құрмет белгісі» ордендерімен, «Жауынгерлік еңбегі үшін», «Венаны алғаны үшін», «Еңбек айырмашылығы үшін», «Еңбек ерлігі үшін» екі медальдарымен және басқа да үкіметтік наградалармен марапатталған. Көп жылғы адал еңбегі, қаланың дамуына қосқан жеке үлесі үшін, белсенді қоғамдық-саяси қызметі үшін оған 2000 жылғы 21 ақпанда «Семей қаласының Құрметті азаматы» атағы берілді.
Матаев Хафиз Матаевич
Матаев Хафиз Матаевич 1931 жылы дүниеге келген. Білімі жоғары, Семей педагогикалық институтының қазақ тілі мен әдебиеті факультетін, Семей зооветеринарлық институтын бітірген.
Абай ауданында бастауыш мектебінің мұғалімі, мектеп инспекторы, Бесқарағай аудандық халыққа білім беру бөлімінің меңгерушісі, Беген орта мектебінің директоры, Абай аудандық комитетінің бірінші хатшысы, Семей облыстық ауыл шаруашылығы комитетінің хатшысы, Шұбартау аудандық атқару комитетінің төрағасы, Абай атындағы республикалық қордың президенті болып жұмыс істеді. X-XI сайланған Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды. Қазақстан халықтары Ассамблеясының және ШҚО кіші Ассамблеясының, «Невада-Семей» халықаралық қозғалысының мүшесі болды.
Ленин, Октябрь Революциясы, Еңбек Қызыл Ту орденімен, «Парасат» құрмет белгісімен марапатталған.
Абай ауданының Құрметті азаматы. 2001 жылдан бастап «Семей қаласының Құрметті азаматы» атағын иеленген.
Еременко Анатолий Семенович
Анатолий Семенович Еременко 1931 жылы 17 қыркүйекте Алматы облысы, Қазақ ауданы, Еңбекші Түрген ауылында дүниеге келген. Алматы мемлекеттік зооветеринарлық институтын бітіргеннен кейін Бесқарағай ауданы (бұрынғы Павлодар облысы) Первомай МТС Семеновка ауылында бас зоотехник лауазымында жұмыс істей бастады. Аягөз аудандық атқару комитетінің төрағасы, Бородулиха аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы, Семей облысы облыстық атқару комитетінің төрағасы болып жұмыс істеді.
Анатолий Семенович белсенді қоғам қайраткері, Шығыс Қазақстан облыстық соғыс және еңбек ардагерлері кеңесінің бірінші орынбасары қызметін атқарды. Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшесі, Шығыс Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшесі.
Анатолий Семенович бірінші сыйлығын 1955 жылы тың игергені үшін «Еңбек ерлігі үшін» алды. «Ұлы Октябрь социалистік революциясы», «Еңбек Қызыл Ту», «Құрмет Белгісі», «Халықтар Достығы», II дәрежелі «Достық» ордендерімен, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің екі Құрмет грамотасымен, Қазақстан халқы Ассамблеясының грамотасымен марапатталған.
Визе Анатолий Рудольфович
Неміс қозғалысының ардагері Анатолий Визе көптеген жылдар бойы Семей қаласындағы Шығыс Қазақстан облыстық немістер қоғамын басқарды. Жарқын қоғам қайраткері, ол 1989 жылы демократия толқынында «Возрождениеге» келді. Төрт бүкілодақтық конференция мен екі съездің делегаты болды, КСРО немістер Кеңесінің мүшесі болып сайланды, маңызды құжаттарды әзірлеуге белсенді қатысты. Басшы ретінде ол немістердің ұлттық ерекшелігін жандандыру және көші-қон көңіл-күйін төмендету бойынша үлкен жұмыс жасады.
Анатолий Рудольфович Халық атағын лайықты алған «Einheit» фольклорлық ансамбліне ерекше назар аударды.
Жарма ауданының Құрметті азаматы, ҚазКСР Жоғарғы Кеңесінің екі грамотасымен, II дәрежелі «Достық» орденімен, Қазақстан халықтарының бірлігін нығайтуға қосқан үлесі үшін Президенттің Құрмет грамотасымен марапатталған.
Кобрин Вячеслав Григорьевич
Вячеслав Григорьевич Кобрин 1938 жылы 7 қарашада Тверь губерниясының Оленин ауданының Мясница ауылында дүниеге келген. Днепрде мектеп және студенттік жылдары өтті. Ол Днепродзержинск индустриалды техникумын бітірген. 1957 жылы Семей қаласына жұмысқа жіберіліп, 1993 жылы зейнеткерлікке шыққанға дейін қала кәсіпорындарында жұмыс істеді. Жұмыстан бос уақытында поэзиямен айналысты. Қырық жыл ішінде 200 – ден астам өлең жазылды, олардың алпысқа жуығы әнге айналды. Әнін композиторлар Леонид Афанасьев, Виктор Шишов, Олег Джанияров, Виктор Захарченко және басқалар жазды. 1987 жылы Семей Бейбітшілікті қорғау Комитетінің бірінші төрағасы болды, «Невада-Семей» қозғалысына қатысты. 1995 жылы Вячеслав Григорьевич Қазақстан халықтары Республикалық Ассамблеясының мүшесі болып сайланды, оның трибунасынан семейліктердің мүдделерін қорғады. 1999 жылы 19 қаңтарда оған «Семей қаласының Құрметті азаматы» атағы беріліп, «Құрмет» орденімен марапатталды.
Панин Михаил Семёнович
Панин Михаил Семенович 1940 жылы 6 ақпанда Семей облысының Камышенка ауылында дүниеге келген. Еңбек жолын Пушкин атындағы колхозда жұмысшы болып бастады. Кейін Семей педагогикалық институтына оқуға түсті.
Оның еңбек жолындағы өмірбаянының негізгі қырлары: педагог, ғалым, жетекші, қоғам қайраткері. Ол жоғары мектеп мәселелері бойынша 48 ғылыми-әдістемелік жұмыс жариялады.
М. Панин қала мен облыста үлкен қоғамдық-саяси жұмыс жүргізді. Шығыс Қазақстан халықтары Кіші Ассамблеясының мүшесі, Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшесі болды. Ол «Орыс әлеуметтік-мәдени орталығы» ҚБ құрды.
«Құрмет Белгісі» орденімен, «Еңбек ардагері», Ы. Алтынсарин медалімен марапатталған. «КСРО Ағарту ісінің үздігі», «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл» мерейтойлық медалімен, А. Байтұрсынов медалімен марапатталған. «Қазақ КСР Ағарту ісінің үздігі», «Қазақстан Республикасының Білім беру ісінің үздігі» төсбелгілерінің иегері.
Хасанова Рашида Ашрафовна
Рашида Ашрафовна 1932 жылы үлкен отбасында дүниеге келген.
Оның балалық шағы қиын соғыс жылдарында өтті. Мектепте оқумен қатар, ол ересектермен бірге жұмыс істеді. Мектепті бітіріп, математика пәнінің мұғалімі мамандығын таңдап, педагогикалық институтқа құжаттар тапсырды. Мұғалімдік мансабының барлық сатыларынан өтіп, Семей облыстық мұғалімдерді жетілдіру Институтының директоры болды. Семейде оны «мұғалімдердің мұғалімі» деп атайды. Көптеген мұғалімдер әлі күнге дейін оның көшпелі семинарларын, дөңгелек үстелдерін, біліктілікті арттыру курстары мен тапсырмаларын, бүкіл ұжым үшін қызықты шығармашылық процесті жасай алатындығын есіне алады. Ол өмірінің 40 жылын педагогикалық қызметке арнады.
Көп жылғы жемісті еңбегі үшін «Құрмет» орденімен, «Құрмет Белгісі» орденімен, «Еңбек ардагері», «КСРО Халық шаруашылығының жетістіктері көрмесі» медальдарымен марапатталды, «КСРО Ағарту ісінің үздігі» және «ҚазКСР Халық ағарту ісінің үздігі» төсбелгілерімен марапатталды. «Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 60 жылы», «Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 70 жылы» медальдары да бар.
1990 жылдан бастап Рашида Хасанова қоғамдық қызметпен айналысты. 1990 жылы татар қоғамдық орталығы құрылғаннан бері ол іс-шараларының белсенді қатысушысы. 2006 жылға дейін «Ақ калфак» әйелдер клубының ұйымдастырушысы әрі басшысы болды.
Шарипбаев Оралгазы Токтарович
Шәріпбаев Оралғазы Тоқтарұлы 1977 жылы Жаңасемей ауданындағы Бөкенші ауылының орта мектебін үздік бітірді. 1982 жылы Н.К. Крупская атындағы Семей мемлекеттік педагогикалық институтын бітірген. Оралғазы Тоқтарұлы еңбек жолын Семей қаласындағы № 119 кәсіптік-техникалық училищеден бастаған. Әскерден кейін № 16 орта мектепте мұғалім болып жұмыс істеді. Кейіннен директордың бастапқы әскери дайындық жөніндегі орынбасары болып № 5 гимназияға ауыстырылды. Одан әрі Жаңасемей аудандық ішкі саясат бөлімінде жұмыс істеді.
1991 жылы Семейде «Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы қоғамдық бірлестігі ұйымдастырылды, кейіннен оны басқарды.
Шәріпбаев Оралғазы Тоқтарұлы — Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы қоғамдық бірлестігі Абай облыстық филиалының төрағасы, 1995 жылдан Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшесі, республикалық «Ана тілі» газетінің корреспонденті, «Құрмет» орденімен марапатталған, Ахмет Байтұрсынов атындағы төсбелгінің иегері, 2023 жылы Семей қаласының құрметті азаматы.
